Dzieje Płaskiej     

Był to wielki wysiłek organizacyjny dla Królestwa Polskiego, zaangażowano licznych inżynierów, kamień do budowy sprowadzano aż z kieleckiego. Do listopada 1825 roku na czele robót stał Ignacy Prądzyński, który został następnie aresztowany za udział w Towarzystwie Patriotycznym. Zastąpił go na krótko Jerzy Arnold, natomiast od sierpnia 1826 do stycznia 1831 na czele budowy stał Henryk Rossman, Saksończyk w polskiej służbie. Poszczególne etapy budowy prowadzili różni oficerowie. Za etap Białobrzegi, Mikaszówka i Wołkuszek odpowiadał podporucznik Wojciech Korczakowski, a za etap w okolicy Gorczycy odpowiadał Jerzy Arnold. Budowano przekopy, śluzy. Cykl budowy jednej śluzy trwał około 2 lat. Roboty ustały w 1831 roku w czasie powstania listopadowego. Część urządzeń została zniszczona, nie było tu regularnych działań wojennych, jednak działały liczne grupy partyzanckie  pod wodzą Antoniego Puszeta i Kazimierza Szarkowskiego. Walki trwały tu od lutego do czerwca 1831 roku.

Prace rozpoczęto na nowo po upadku powstania i przejęły je wojska rosyjskie. Na czele budowy stanął Teodor Urbański. Wszelkie prace budowlane zostały zakończone w 1839 roku. Nad budową kanału pracował kwiat polskich oficerów, inżynierów.

W okolicy gminy Płaska znajdują się śluzy: Swoboda, Gorczyca, Paniewo, Perkuć, Mikaszówka, Sosnówka i Tartak. Wybudowanie kanału spowodowało ożywienie osadnictwa w tym rejonie. Kanał augustowski aż do lat sześćdziesiątych XIX wieku był jednym z głównych szlaków transportowych w Polsce. Tak opisywano kanał w 1880 roku. (....) Cała ta droga wodna ma 438 wiorst długości, lecz nie przynosi obiecywanych korzyści a po zbudowaniu kolei żelaznych stracił do reszty swe znaczenie i dziś służy tylko dla wewnętrznego, bardzo słabego ruchu handlowego, gdyż brak wody nie dozwala krążyć większym statkom i żeglować po kanale z pożądaną szybkością (....).

Po upadku powstania listopadowego województwo augustowskie przemianowano na gubernię augustowską. Stałą obecność miały tu wojska rosyjskie w garnizonach w Augustowie, Suwałkach i Sejnach.

Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku w puszczach rządowych i lasach prywatnych wytwarzano jak dawniej smołę i wypalano węgiel drzewny dla warsztatów kowalskich i ślusarskich. Na początku drugiej połowy wieku produkcja smoły i węgla drzewnego zaczęła upadać. Prawie zupełnie zanikło bartnictwo. Upadały rudy i smolarnie. Dawne osady przemysłowe zmieniły się w ubogie wsie rolnicze. Jednak rozpoczęto w nich osiedlać sążniarzy (czyli robotników leśnych), drwali używanych do rąbania drzewa w lasach rządowych. Dodatkowo stare urządzenia rudnicze zaczęto wykorzystywać jako młyny, ożywiło to wsie puszczańskie.

Płaska zaczęła się lepiej rozwijać po wybudowaniu Kanału Augustowskiego, obok smolarni powstały też liczne gospodarstwa rolne. W latach 1827-1887 nastąpił szybki rozwój tej rządowej miejscowości. Liczba domów wzrosła w tym czasie (od 1827 roku) prawie czterokrotnie, osiągając w 1887 roku stan 42 domów i 269 mieszkańców.

W 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe, miały tu miejsce liczne bitwy 
i potyczki partyzanckie, w pobliskim Kozim Rynku miał swoją główną bazę słynny pułkownik Wawer (Konstanty Ramotowski), w niedalekiej Gruszczce stoczył jedną ze swoich największych bitew, która należała do największych starć powstańczych w guberni augustowskiej.

Po powstaniu styczniowym przeprowadzono uwłaszczenie ziemi dworskiej przekazując ziemię chłopom. Drugą reformą władz carskich było utworzenie gmin wiejskich. Powstały wówczas po raz pierwszy samorządowe gminy wiejskie, do tej pory na czele gromady wiejskiej stał miejscowy dziedzic. Gminę tworzyły zarówno grunty włościańskie (chłopskie), jak i dworskie (folwarki). Częściami składowymi były gromady (wsie) na czele z sołtysem, którego wybierało zgromadzenie gromadzkie. Organem uchwałodawczym gminy było zebranie gminne, na którym prawo głosu mieli gospodarze posiadający co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybierało wójta i ławników (zarząd gminy). Wójt miał uprawnienia policyjno-administracyjne i sądownicze. Wójt musiał mieć minimum 25 lat 
i posiadać przynajmniej 6 mórg gruntu. Nie miał obowiązku umiejętności pisania i czytania. Gmina zarządzała szkolnictwem gminnym. Urzędem gminy kierował pisarz gminny, który z racji umiejętności pisania i czytania, często był najważniejszą osobą w urzędzie. Powstała wtedy gmina Szczebro-Olszanka, do której należała również Płaska. Obecna gmina Płaska w przeszłości podzielona była między trzy różne gminy w dwóch powiatach. Północna część obecnej gminy należała do gminy Giby (wcześniej Pokrowsk) w powiecie sejneńskim, południowe obszary podzielone były na między gminę Szczebro-Olszkanka oraz gminę Kurjanka, te obie gminy leżały w powiecie augustowskim. Taki podział administracyjny przetrwał do czasu II Rzeczpospolitej, z tym że 1935 roku zlikwidowano gminę Kurjanka i jej teren włączono do gminy Lipsk.

W opisie gminy Szczebro-Olszanka z końca XIX wieku czytamy, że istniał w jej granicach przemysł leśny: wyrób terpentyny, smoły i dziegciu.

Na przełomie XIX i XX wieku Płaska była głównie zamieszkała przez rolników i robotników leśnych, ludność w tych okolicach była prawie zupełnie polska i katolicka (parafia Lipsk), spis powszechny z 1921 roku notuje niewielkie grupki Żydów i Białorusinów. Żydzi mieszkali również w Płasce, która stała się w tym czasie jedną z większych osad w gminie Szczebro-Olszanka, stając się też lokalnym centrum handlowo-usługowym.

Latem 1914 roku wybuchła I wojna światowa, już w sierpniu tego właśnie roku nastąpiła tu koncentracja wojsk carskich, które uderzyły na Prusy Wschodnie doznając tam wielkiej porażki. Okolice Płaski leżały blisko frontu rosyjsko-niemieckiego. W lutym 1915 roku linia frontu ustabilizowała się na linii Osowiec-Augustów-Suwałki. Dopiero w sierpniu 1915 roku Niemcy przełamali front i wyparli Rosjan z Królestwa Polskiego. Nastąpiła twarda, wojskowa okupacja niemiecka, połączona z rabunkową gospodarką leśną. W listopadzie 1918 roku pod patronatem niemieckim rozpoczął działalność polski samorząd, który utworzył również sądownictwo, policję i straż leśną. Te obszary były terenem spornym między odradzającymi się państwami Polską i Litwą. Okupacyjne wojska niemieckie wywoływały również konflikty między tymi państwami, w 1919 roku przekazały władzę w powiecie sejneńskim (luty) Litwionom, również w powiatach augustowskim i suwalskim (marzec). Wywołało to ostry, również zbrojny konflikt, gdyż w tych powiatach dominowała ludność polska. Sprawą zajęła się francuska konferencja pokojowa, która 18 lipca 1919 roku wytyczyła linię demarkacyjną. W sierpniu 1919 roku wybuchło polskie powstanie sejneńskie, wojska powstańcze we wrześniu obsadziły wytyczoną linię demarkacyjną, która również dziś stanowi granicę polsko-litewską. Już w lipcu 1920 roku wobec klęsk polskich w wojnie 
z Rosją Radziecką na te obszary znów wkroczyły wojska litewskie, z którymi Polacy walczyli jeszcze we wrześniu 1920 roku. Dopiero z końcem września nastąpił rozejm, wytyczono pas neutralny i w 1923 roku wytyczono formalnie granicę między obu państwami. Stan wrogości trwał na tej granicy do II wojny światowej.

W czasie spisu powszechnego z 1921 roku w miejscowości Płaska notowano 64 domy i 3 inne budynki mieszkalne, mieszkało tu 368 osób, wśród nich było 17 Żydów. Płaska należała do gminy Szczebra, jednak to właśnie Płaska była ówcześnie największą miejscowością tejże gminy.

Jeszcze za czasów carskich powiat augustowski był najbardziej zalesionym powiatem w Królestwie. Również w granicach II Rzeczpospolitej tenże powiat stanowił największy kompleks lasów w granicach państwa. Głównym bogactwem było drewno. Rosjanie nie kupowali już drzewa po zaniżonych cenach, otworzył się rynek krajowy, na którym było wielkie zapotrzebowanie na drewno po zniszczeniach I wojny światowej. Otworzyły się też granice, polskie drewno eksportowano nawet do Afryki i Australii. Do czasów wielkiego kryzysu wywożono bardzo dużo drewna, koleją oraz kanałem augustowskim. Rząd polski przykładał duże znaczenie do gospodarki leśnej, 20 % eksportu stanowiło drewno.

W 1922 roku w tej wsi powstała jednoklasowa szkoła powszechna, uczyło się w niej 86 uczniów, już rok później przemianowano ją na szkołę dwuklasową – liczba uczniów przekroczyła 100. W następnych latach liczba dzieci się zmniejszała, w 1930 uczuło się tutaj 77 uczniów, a w 1938 roku – 86. Nauczycielami byli: Józef Figiel (1925), Henryk Kodź (1925), Józef Jurczyk (1926), Maria Kuziówna (1926), Julia Szelążanka (1928), Jan Myszkowski (1929), Józefa Woźnicka (1929), Władysława Niewińska (1937). Szkoła mieściła się w wynajętych budynkach.

W okresie międzywojennym działało tu kilka punktów handlowo-usługowych, o czym świadczy obecność Żydów, jednak Księga Adresowa Polski z 1929 roku notuje tylko sklep z tytoniem Z. Dobrowolskiego.